Κυριάκος Κοκλώνης, PhD, Quality & Research Director, Biosafety S.A.
Εύλογο είναι το ερώτημα που ανακύπτει. Τι εννοούμε όταν μιλάμε για Κουλτούρα Υγείας & Ασφάλειας στην εργασία (ΥΑΕ);
Σύμφωνα με το Health and Safety Laboratory του Βρετανικού Φορέα Health and Safety Executive, ο όρος «Κουλτούρα ΥΑΕ» έκανε την πρώτη του εμφάνιση σε έκθεση της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας το 1986 κατά τη διερεύνηση των αιτιών του ατυχήματος στο Chernobyl. To 1993, η Συμβουλευτική Επιτροπή για την Εγκατάσταση Πυρηνικών Σταθμών όρισε την κουλτούρα ασφάλειας ενός οργανισμού ως:
«το παράγωγο των ατομικών και ομαδικών αξιών, στάσεων, αντιλήψεων, ικανοτήτων και μοτίβων συμπεριφορών, που καθορίζει τη δέσμευση, το ύφος και την επάρκεια της διαχείρισης υγείας και ασφάλειας ενός οργανισμού».
Πολύπλοκο; Καθόλου. Αρκεί να σκεφτούμε πως κουλτούρα είναι όλα αυτά που μας κάνουν να συμπεριφερόμαστε έτσι ώστε να είμαστε… ή να μην είμαστε… υγιείς και ασφαλείς κατά την εργασία μας. Κατά πόσο το πετυχαίνουμε κάθε φορά εξαρτάται από την πληρότητα και την κατεύθυνση αυτής της κουλτούρας.
Χρειάζεται όμως προσοχή. Δεν πρέπει να συγχέουμε την έννοια της Κουλτούρας με εκείνη του κλίματος Υγείας & Ασφάλειας, με τη δεύτερη να αποτελεί ουσιαστικά την έκφραση της πρώτης σε ένα δεδομένο χρονικό παράθυρο. Αν σκεφτούμε για παράδειγμα ένα παγόβουνο, αυτό που βλέπουμε στην επιφάνεια είναι το Κλίμα ΥΑΕ, με όλο το υπόλοιπο βυθισμένο τμήμα του παγόβουνου να είναι η Κουλτούρα ΥΑΕ. Αν στη θέση του παγόβουνου φανταστούμε ένα δέντρο, ο κορμός, τα κλαδιά και τα φύλλα αποτελούν το Κλίμα, με τις ρίζες του δέντρου να αποτελούν την Κουλτούρα. Το ερώτημα λοιπόν που ανακύπτει είναι: Δεν θέλουμε αυτές οι ρίζες να είναι δυνατές; Δεν θέλουμε το δέντρο μας να ανθίζει και να καρποφορεί, γεμάτο υγεία;
Επομένως, η Κουλτούρα μπορεί να μην γίνεται άμεσα αντιληπτή, αλλά είναι εκεί, καθορίζοντας τη μορφή αλλά και την έκβαση όσων υπόκεινται στην άμεση αντίληψή μας και έχουν να κάνουν με την Υγεία και την Ασφάλειά μας κατά την εργασία. Αποτελεί την έκφραση της προσωπικότητας ενός οργανισμού στο συγκεκριμένο πεδίο και, όπως κάθε προσωπικότητα, χρειάζεται καλλιέργεια.
Είναι άλλωστε ιδιαίτερα εύστοχος και παραστατικός ο ορισμός της έννοιας της κουλτούρας στη νεοελληνική γλώσσα, ως «η πνευματική και ψυχική καλλιέργεια, αποτέλεσμα μακράς διαδικασίας μάθησης και εκπαίδευσης·παιδείας». Αυτή τη διαδικασία καλλιέργειας καλούμαστε όλοι μας να υποστηρίξουμε. Όχι μέσα από θεωρητικά σχήματα, αλλά εν τοις πράγμασι, αποδίδοντας τη σημασία που της αξίζει. Όχι γιατί συνδέεται με νομοθετικές απαιτήσεις και με τιμωρητικές πρακτικές, αλλά με βάση την ενσυναίσθηση του ενός για τον άλλον, σε όλα τα διαρθρωτικά επίπεδα εργασίας.
Βασικές παράμετροι στην προσέγγιση της κουλτούρας ΥΑΕ είναι ο τρόπος και ο χρόνος.
Πως θα ενισχύσω την Κουλτούρα ΥΑΕ;
Με την εφαρμογή ενός άρτια σχεδιασμένου και δυναμικού συστήματος, αξιοποιώντας δοκιμασμένα «εργαλεία» και διαδικασίες και με διευρυμένη και πολυεπίπεδη συμμετοχή.
Πότε ξεκινάμε;
Χθες…Δεν περιμένουμε να γίνει το ατύχημα, αντίθετα δρούμε προληπτικά. Σε κάθε περίπτωση βέβαια διορθωνόμαστε δυναμικά, με την κάθε διόρθωση να μην εξαντλείται σε ένα «ράντισμα των φύλλων» αλλά στην προστασία και στο δυνάμωμα των ριζών του δέντρου. Με τη συνείδηση ότι είναι μια συνεχής διαδικασία που απαιτεί χρόνο, πόρους και κυρίως θετική στάση ως προς τη διάθεσή τους, μακριά από αντιλήψεις του τύπου «αν είναι να σου τύχει…θα σου τύχει». Άλλωστε, αν λάβουμε υπόψη μας τα λόγια του Μικρού Πρίγκιπα:
«Είναι ο χρόνος που έχεις ξοδέψει για το τριαντάφυλλό σου που κάνει το τριαντάφυλλό σου τόσο σημαντικό»
Antoine de Saint-Exupéry
Πόσο μάλλον αν αυτό το τριαντάφυλλο είναι η υγεία και η ασφάλειά μας, αυτό που θα αποτρέψει κάθε μορφής πληγή από ένα ατύχημα.
Πότε αυτή η καλλιέργεια αποδίδει καρπούς;
Όταν ένας εργαζόμενος υποστηρίζει και ενθαρρύνει τον άλλον για ασφαλή εργασία, όταν υιοθετεί πρακτικές ασφαλούς εργασίας χωρίς να τον βλέπει κανείς, όταν οι αποφάσεις ΥΑΕ λαμβάνονται από το κατάλληλο κάθε φορά επίπεδο και κυρίως εφαρμόζονται, καθώς και όταν ο οργανισμός χαίρει των πλεονεκτημάτων ενός συστήματος ΥΑΕ, με την έννοια του οργανισμού να εκτείνεται πέρα από εργοδότες και εργαζόμενους, αποτελώντας μέρος της κοινωνίας…του δάσους στο οποίο όλοι θέλουμε να ζούμε.